Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie prezentuje pierwszą retrospektywną wystawę albańskiego malarza Ediego Hili, jednego z ostatnich przeoczonych mistrzów z Europy Wschodniej.

Edi Hila urodził się w 1944 roku w Szkodrze, mieszka i tworzy w Tiranie. Kształcił się w rodzinnej Szkodrze, mieście o starożytnej historii, zwanej kulturalną stolicą Albanii. W czasie studiów w latach 60. nieśmiało eksperymentował z deformacją. W 1972 roku namalował Sadzenie drzew, pogodny obraz, lekko odrealniony poprzez użycie kolorów, który – odbiegając od obowiązującej w tamtym czasie socrealistycznej doktryny – stał się wkrótce pretekstem do ukarania go nakazem pracy w fabryce. Zanim naraził się komunistycznym władzom i przekreślił swe szanse na uprawianie sztuki w oficjalnym obiegu, zdążył jeszcze w 1973 roku wyjechać na krótko do Florencji. Wysłano go tam jako początkującego plastyka i scenografa albańskiej telewizji. Kontakt z florenckimi muzeami i malarstwem renesansowym wywarł na Hilę ogromny wpływ. Szybko jednak okazało się, że takie inspiracje i poszukiwania artystyczne w kraju rządzonym przez brutalny reżim są zwyczajnie niebezpieczne. Za odstępstwo od socrealizmu Edi Hila został na trzy lata skierowany do pracy w zakładach drobiarskich, głównym jego zajęciem było dźwiganie worków. Wieczorami tworzył potajemnie serie rysunków dokumentujących życie robotników (cykl „Drób”, 1974–1974), wstrząsające poprzez surowy realizm. W latach 90., szukając drogi powrotu do malarstwa, artysta bacznie obserwował życie zmieniające się po upadku reżimu Envera Hodży i starał się oddać realia albańskiej transformacji. Przełomowa seria „Komfort” (1997) jest próbą namalowania nowej, niemożliwej do spełnienia, a obiecanej społeczeństwu utopii konsumpcyjnej – Hila tworzył ją w reakcji na dramatyczny kryzys spowodowany bankructwem piramid finansowych, które doprowadziły do chaosu w państwie, śmierci ponad 3000 osób i interwencji sił ONZ.

Twórczość Hili to przede wszystkim malarskie serie, gdzie temat przedstawiany jest w kilku obrazach. Najbardziej znaczące to „Paradoksy” (2000–2005), „Relacje” (2002–2014), „Zagrożenie” (2003–2009), „Przydrożne obiekty” (2007–2010), „Nadbudówki” (2013), „Bulwar Bohaterów Narodu” (2015) oraz „Namiot na dachu samochodu” z 2017 roku. Realizm jego malarstwa jest szczególny, opiera się na uważnej obserwacji detalu, którą wykorzystuje do oddania psychologicznej prawdy analizowanego zjawiska.

Edi Hila w bardzo przemyślany sposób wybiera tematy, którym poświęca swoje cykle malarskie. To sprawia, że transformacja w Europie Wschodniej w wersji tego artysty jest pozbawiona tak charakterystycznej dla wielu przedstawień z tego czasu przypadkowości i przygodności, nabiera wagi wydestylowanych ogólnych prawd, jakby Hila był jej ostatecznym kronikarzem. Jednym z powodów tak radykalnej redukcji może być ciążenie artysty w kierunku klasycyzmu, fascynacja renesansowymi źródłami malarstwa. Z kręgu jego zainteresowań niejako wyparował modernizm. To dlatego transformacja, zderzona z klasyczną tradycją malarstwa, równowagą rozumianą w odległym duchu renesansu, wygląda na zaburzenie i zamach na harmonię i porządek. A z drugiej strony jest zakorzeniona w niedających się łatwo zakryć, choćby przez powierzchowną modernizację, ludzkich dylematach.

Edi Hila jest również wpływowym pedagogiem, pracował w Akademii Sztuk Pięknych w Tiranie. Wśród jego uczniów są artyści, którzy odnieśli światowy sukces, m.in. Anri Sala i Adrian Paci. Uczniem Ediego Hili jest także obecny premier Albanii, Edi Rama, artysta, który zwrócił na swój kraj uwagę międzynarodowej opinii publicznej, kiedy na początku lat dwutysięcznych, jako burmistrz Tirany, doprowadził do przemalowania ponurej zabudowy mieszkaniowej w abstrakcyjne kompozycje kolorystyczne.

Kolofon

Zespół kuratorski:
Kathrin Rhomberg, Erzen Shkololli, Joanna Mytkowska

Produkcja:
Aleksandra Nasiorowska, Joanna Turek, Szymon Żydek

Projekt architektoniczny:
Büro Meyer-Grohbrügge

Opracowanie graficzne:
Jakub Jezierski

Tłumaczenia na j. angielski:
Christopher Smith

Realizacja wystawy:
Jakub Antosz, Marek Franczak, Piotr Frysztak, Józef Górski, Szymon Ignatowicz, Jan Jurkiewicz, Paweł Sobczak, Sebastian Powierża, Marcin Szubiak, Maciej Turowski, Michał Ziętek, Sebastian Żwirski

Współpraca:
Sylwia Borowska, Anna Gajek, Martyna Gart, Anna Tryc-Bromley, Meagan Down, Marta Hekselman, Dominika Jagiełło, Wiktor Kazimierczak, Michał Kożurno, Agnieszka Kosela, Marta Maliszewska, Marta Skowrońska-Markiewicz, Bartosz Stawiarski, Marta Styczeń, Kacha Szaniawska, Katarzyna Szotkowska-Beylin, Katia Szczeka, Michał Szymko, Iga Winczakiewicz, Katarzyna Witt, Daniel Woźniak

Podziękowania:
Silva Agostini, Sébastien Carvalho, Rigels Halili

Wystawa przygotowana została przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie we współpracy z Narodową Galerią Sztuki w Tiranie oraz Kolekcją Kontakt w Wiedniu